Odsetki – wszystko co musisz wiedzieć, aby je zrozumieć

Odsetki stanowią zapłatę za korzystanie z kapitału pożyczkodawcy, czyli z cudzych pieniędzy. Polskie prawo wyróżnia dwa główne rodzaje odsetek – odsetki ustawowe oraz odsetki umowne. Odsetki o charakterze ustawowym określane są rokrocznie przez Rząd, który wydaje rozporządzenie dotyczące maksymalnego wynagrodzenia za korzystanie z czyjegoś kapitału.

Poniżej przedstawiamy praktyczne informacje dotyczące rodzajów odsetek, ich maksymalnych wartości procentowych oraz wyjątków, w które polskie prawo obfituje w kwestiach finansowych. Zapraszamy do lektury.

W jaki sposób najprościej obliczyć odsetki?

Aby obliczyć odsetki, koniecznie jest uwzględnienie kwoty, jakiej dotyczą. Są one bowiem swoistym dodatkiem do pożyczonej kwoty pieniędzy, świadczeniem akcesoryjnym w stosunku do roszczenia głównego.

Aby określić jak wysoką sumę odsetek należy zapłacić pożyczkodawcy, należy wziąć pod uwagę nie tylko pożyczoną kwotę, ale również czas, na jaki została udzielona pożyczka oraz ich rodzaj. Aby obliczyć kwotę należnych wierzycielowi odsetek, pożyczoną sumę pieniężną należy pomnożyć przez określoną stopę procentową odsetek. Będzie to kwota, jaką zapłacimy za oprocentowanie w ciągu jednego roku kalendarzowego.

Funkcje odsetek w praktyce

Odsetki pełnią kilka funkcji. Najważniejsze z nich to:

• funkcja odszkodowawcza – oznacza, że są one niejako rekompensatą za nieterminowe wykonanie zobowiązania w konkretnym, wcześniej ustalonym przez strony umowy terminie,
• waloryzacja kapitału – w przypadku odsetek kapitałowych mają one na celu rekompensację spadku siły nabywczej pieniądza, jaki miał miejsce w czasie pomiędzy pożyczeniem określonej kwoty przez pożyczkobiorcę aż do ustalonego terminu spłaty zobowiązania,
• dyscyplinowanie – czyli zachęcenie pożyczkobiorcy do zwrotu pożyczonego kapitału w ustalonym wcześniej z wierzycielem terminie. W przypadku zwłoki w płatności, pożyczkobiorca ma świadomość konieczności zapłacenia dodatkowych środków finansowych, co powinno mobilizować go do uregulowania należności we wskazanym terminie.

Kiedy należy zapłacić odsetki i czym jest nota odsetkowa?

Odsetki są zawsze płatne z dołu, co do zasady na koniec każdego roku kalendarzowego i za każdy rok kalendarzowy. Jeżeli okres, na jaki zostało zaciągnięte zobowiązanie finansowe jest krótszy niż rok, odsetki powinny być zapłacone wraz z zapłatą całego świadczenia.

W przypadku, w którym dłużnik zwleka ze spłatą należności, a sprawa trafia do profesjonalisty zajmującego się odzyskiwaniem długów, pierwszym dokumentem nakazującym uregulowanie należności będzie wezwanie do zapłaty, które określi termin płatności oraz kwotę należnych na dany dzień odsetek, wraz z innymi kluczowymi danymi.

Czym są odsetki ustawowe?

Odsetki ustawowe dotyczą sytuacji, w których korzystamy z cudzego kapitału. Ich wysokość i konieczność zapłaty nie jest więc uzależniona od jakichkolwiek opóźnień w zapłacie, ale od samego faktu używania cudzych środków finansowych przez określony czas. Kodeks cywilny jasno definiuje kiedy pożyczkobiorca musi zapłacić odsetki ustawowe. Musi wynikać to:

• albo z czynności prawnej,
• bądź z ustawy,
• albo z orzeczenia sądu,
• albo z decyzji innego organu.

Wysokość tego rodzaju odsetek określana jest co roku przez Ministra Sprawiedliwości w drodze obwieszczenia. W 2019 roku odsetki ustawowe wynoszą 7% w skali całego roku.

W tym miejscu warto również podkreślić, że Kodeks cywilny definiuje odsetki maksymalne, które stanowią od wielu lat dwukrotność odsetek ustawowych, a więc w naszym przypadku jest to 14%.

A co się dzieje, jeżeli wierzyciel chce naliczyć nam większe odsetki? W takiej sytuacji po prostu nie obowiązują i powinniśmy zapłacić maksymalną kwotę odsetek wyznaczoną przez ustawodawcę. Podkreślamy również, że punkty procentowe obowiązują w skali roku, a nie miesiąca.

Odsetki ustawowe za opóźnienie w spłacie zobowiązania finansowego

Odsetki za opóźnienie mają zastosowanie wówczas kiedy np. pożyczkobiorca lub kontrahent nie reguluje swoich zobowiązań w ustalonym wcześniej terminie. Są również pewnego rodzaju zabezpieczeniem osoby wierzyciela. Istotne jest to, że ten rodzaj odsetek nalicza się w każdym przypadku, w którym wystąpiło opóźnienie w spłacie zobowiązania, nawet wówczas gdy wierzyciel nie poniósł żadnej szkody w związku z późniejszą spłatą długu przez pożyczkobiorcę.

To jest właśnie clou odsetek ustawowych za opóźnienie w spłacie zobowiązania finansowego. Odsetki te wynoszą obecnie do 14% w skali roku, chociaż strony w umowie mogą ustalić niższy procent, o czym postanowił prawodawca wprowadzając taki zapis w Kodeksie Cywilnym.

Innym narzędziem wierzyciela jest umorzenie odsetek, mające na celu zachęcenie dłużnika do spłaty kwoty bazowej, bez ponoszenia dodatkowych kosztów.

Odsetki za opóźnienie w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych

Ten rodzaj odsetek występuje w przypadku transakcji między przedsiębiorcami i dotyczą one tylko i wyłącznie osób prowadzących działalność. Swoją podstawę prawną znajdują w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.

Warto wiedzieć, że odsetki za opóźnienie w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych mają pierwszeństwo przed odsetkami określonymi w innych aktach prawnych. Jest to przepis szczególny, który wedle zasad prawodawstwa ma pierwszeństwo przez przepisami ogólnymi.

Maksymalną wysokość tego rodzaju odsetek określa Minister Rozwoju w drodze obwieszczenia. Obecnie wynoszą one do 9,5% rocznie. Aby dłużnik zapłacił tę kwotę, wierzyciel musi wezwać go do ich uiszczenia.

Czym są odsetki maksymalne?

Są to największe możliwe do naliczenia odsetki w przypadku pojedynczej transakcji. Wszystkie odsetki naliczane ponad maksymalny próg są po prostu nieważne w świetle prawa polskiego. Kodeks cywilny definiuje, że odsetki maksymalne wynikające z czynności prawnej nie mogą przekroczyć czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego.

Obecnie Rada Ministrów w drodze rozporządzenia określiła ten próg jako 14% w skali roku. W praktyce jeżeli wierzyciel chce abyśmy zapłacili odsetki w wysokości 20%, musimy uiścić je w wysokości 14%.

Przedawnienie odsetek

Warto wiedzieć, że odsetki to świadczenie akcesoryjny w stosunku do zobowiązania głównego. Ulegają więc przedawnieniu w momencie przedawnienia tego zobowiązania. Jakie są zatem konkretne terminy przedawnienia?

• dla świadczeń o charakterze okresowym będą to trzy lata,
• dla zobowiązań, które są związane z prowadzeniem działalności będą to również trzy lata,
• natomiast dla roszczeń powstałych na skutek sprzedaży, która nastąpiła w ramach wykonywanej działalności przedsiębiorstwa będą to dwa lata.

Odsetki a przychód

Należy wspomnieć, że w świetle prawa podatkowego odsetki stanowią przychód w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej. Przedsiębiorca powinien ująć je w kolumnie ósmej w polu „pozostałe przychody” w KPiR. Istotnej jest również to, że należne odsetki należy rozliczyć nawet wówczas kiedy ich jeszcze faktycznie nie otrzymaliśmy. Oznacza to, że powinniśmy rozliczyć wszystkie odsetki wymagalne.

Anatocyzm a polskie prawo

Polskie prawo co do zasady zakazuje naliczania odsetek od zaległych odsetek. Jednak istnieje kilka wyjątków od tej zasady. Odsetki od odsetek mogą być bowiem naliczane w następujących przypadkach:

• jeżeli żądanie odsetek od zaległych odsetek zawarto w pozwie złożonym do sądu obejmującym te zaległe odsetki,
• jeżeli dwie strony zgodnie umówiły się na doliczenie zaległych odsetek do kwoty całościowej długu,
• jeżeli pożyczamy środki finansowe od banków oraz innych instytucji finansowych w sposób długoterminowy.

Odsetki są tematem, którym interesują się zarówno osoby prywatne, jak i przedsiębiorcy. Warto zatem wiedzieć jakich odsetek możemy żądać od naszych dłużników lub, jeżeli jesteśmy pożyczkobiorcami, jakich maksymalnych odsetek możemy się spodziewać.

Brak wiedzy na temat wysokości odsetek może niesłusznie uszczuplić nasz portfel oraz narazić na konieczność dochodzenia swoich praw na drodze sądowej.