Czym jest bezpodstawne wzbogacenie się?

Instytucja bezpodstawnego wzbogacenia się ma swoje źródło w prawie rzymskim. Definicji i regulacji na jej temat szukać należy w Kodeksie cywilnym, w tytule V. Bezpodstawne wzbogacenie następuje kosztem innej osoby i stanowi podstawę roszczenia majątkowego – więcej na ten temat przeczytasz poniżej!

Tytuł V Kodeksu cywilnego

Tak jak już wspomnieliśmy – bezpodstawne wzbogacenie jest skodyfikowane prawnie. Stanowią o nim artykuły 405 – 414. W największym skrócie – przejście wartości z jednego majątku do drugiego musi być uzasadnione. Artykuł 405 Kodeksu Cywilnego głosi, że:

„Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości”.

W praktyce mówi się o 4 przesłankach, które musi spełniać czyn, żeby można było mówić o bezpodstawnym wzbogaceniu. Konieczne jest współistnienie:

• odniesienia korzyści majątkowej przez podmiot,
• braku podstawy prawnej jej odniesienia,
• straty drugiego podmiotu (na przykład zmniejszenie majątku na korzyść pierwszego podmiotu),
• jednoczesne współwystępowanie wzbogacenia i zubożenia.

Dobrze jednak wiedzieć, że instytucja ta nie mówi jedynie o korzyściach majątkowych. Bezpodstawne wzbogacenie istnieje np. jeśli kogoś w nieuzasadniony sposób zwolniono z zadłużenia lub korzystał on z cudzych praw. Bezpodstawnym wzbogaceniem jest również zdobycie pewnych praw, bezpłatne skorzystanie z płatnej usługi, rozszerzenie praw już istniejących, czy zaoszczędzenie wydatków.

Bezpodstawne wzbogacenie a świadczenie nienależne

Jest ono szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia. Definicję świadczenia nienależnego wyjaśnia art. 410. § 2. kodeksu cywilnego – ma ono miejsce, gdy:

• ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany,
• nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył,
• podstawa świadczenia odpadła,
• zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty,
• czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Bezpodstawne wzbogacenie – jak wygląda zwrot?

Pozyskane bezpodstawnie dobra należy zwrócić. Jeżeli tylko jest to możliwe, nastąpić to powinno w naturze, w innym przypadku stosuje się surogaty, czyli korzyści zastępcze – wszystko to, co wzbogacony uzyskał za dany przedmiot (art. 406 k.c.). Dodatkowo, w takiej sytuacji podmiot zubożony może żądać zwrotu wartości wyrażonej w środkach finansowych tak, aby możliwie uprościć rozliczenie. W przypadku gdy to osoba trzecia uzyskała dany przedmiot wzbogacenia nieodpłatnie, jest ona dłużnikiem osoby zubożonej i zobligowana jest do zwrotu nienależnego świadczenia (zamiast osoby, która była dotychczas wzbogaconym).

Warto również wiedzieć, iż powinność zwrotu wygasa, jeżeli wzbogacony zużyje lub utraci korzyść w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, np. wyda znalezione pieniądze. Przepis ten nie zawsze jednak funkcjonuje – wyłączone są sytuacje, w których wzbogacony wyzbywając się korzyści lub zużywając ją, powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu.